Шарабха упанишада

शरभोपनिषत् śarabhopaniṣat

सर्वं सन्त्यज्य मुनयो यद्भजन्त्यात्मरूपतः । sarvaṃ santyajya munayo yadbhajantyātmarūpataḥ ।
तच्छारभं त्रिपाद्ब्रह्म स्वमात्रमवशिष्यते ॥ tacchārabhaṃ tripādbrahma svamātramavaśiṣyate ॥

ॐ भद्रं कर्णेभिः श‍ृणुयाम देवाः । oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śa‍ṛṇuyāma devāḥ ।
भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः । bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ।
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवाꣳसस्तनूभिः । sthirairaṅgaistuṣṭuvāꣳsastanūbhiḥ ।
व्यशेम देवहितं यदायुः । vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ।
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः । svasti na indro vṛddhaśravāḥ ।
स्वस्ति नः पूषा विश्वदेवाः । svasti naḥ pūṣā viśvadevāḥ ।
स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः । svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ ।
स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥ svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥

ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

अथ हैनं पैप्पलादो ब्रह्माणमुवाच भो भगवन् ब्रह्मविष्णुरुद्राणां मध्ये को वा अधिकतरो ध्येयः स्यात्तत्त्वमेव नो ब्रूहीति । atha hainaṃ paippalādo brahmāṇamuvāca bho bhagavan brahmaviṣṇurudrāṇāṃ madhye ko vā adhikataro dhyeyaḥ syāttattvameva no brūhīti ।
तस्मै स होवाच पितामहश्च हे पैप्पलाद श‍ृणु वाक्यमेतत् । tasmai sa hovāca pitāmahaśca he paippalāda śa‍ṛṇu vākyametat ।
बहूनि पुण्यानि कृतानि येन तेनैव लभ्यः परमेश्वरोऽसौ । bahūni puṇyāni kṛtāni yena tenaiva labhyaḥ parameśvaro'sau ।
यस्याङ्गजोऽहं हरिरिन्द्रमुख्या मोहान्न जानन्ति सुरेन्द्रमुख्याः ॥१॥ yasyāṅgajo'haṃ haririndramukhyā mohānna jānanti surendramukhyāḥ ॥1॥

प्रभुं वरेण्यं पितरं महेशं यो ब्रह्माणं विदधाति तस्मै । prabhuṃ vareṇyaṃ pitaraṃ maheśaṃ yo brahmāṇaṃ vidadhāti tasmai ।
वेदांश्च सर्वान्प्रहिणोति चाग्र्यं तं वै प्रभुं पितरं देवतानाम् ॥२॥ vedāṃśca sarvānprahiṇoti cāgryaṃ taṃ vai prabhuṃ pitaraṃ devatānām ॥2॥

ममापि विष्णोर्जनकं देवमीड्यं योऽन्तकाले सर्वलोकान्संजहार ॥३॥ mamāpi viṣṇorjanakaṃ devamīḍyaṃ yo'ntakāle sarvalokānsaṃjahāra ॥3॥

स एकः श्रेष्ठश्च सर्वशास्ता स एव वरिष्ठश्च । sa ekaḥ śreṣṭhaśca sarvaśāstā sa eva variṣṭhaśca ।
यो घोरं वेषमास्थाय शरभाख्यं महेश्वरः । yo ghoraṃ veṣamāsthāya śarabhākhyaṃ maheśvaraḥ ।
नृसिंहं लोकहन्तारं संजघान महाबलः ॥४॥ nṛsiṃhaṃ lokahantāraṃ saṃjaghāna mahābalaḥ ॥4॥

हरिं हरन्तं पादाभ्यामनुयान्ति सुरेश्वराः । hariṃ harantaṃ pādābhyāmanuyānti sureśvarāḥ ।
मावधीः पुरुषं विष्णुं विक्रमस्व महानसि ॥५॥ māvadhīḥ puruṣaṃ viṣṇuṃ vikramasva mahānasi ॥5॥

कृपया भगवान्विष्णुं विददार नखैः खरैः । kṛpayā bhagavānviṣṇuṃ vidadāra nakhaiḥ kharaiḥ ।
चर्माम्बरो महावीरो वीरभद्रो बभूव ह ॥६॥ carmāmbaro mahāvīro vīrabhadro babhūva ha ॥6॥

स एको रुद्रो ध्येयः सर्वेषां सर्वसिद्धये । sa eko rudro dhyeyaḥ sarveṣāṃ sarvasiddhaye ।
यो ब्रह्मणः पञ्चवक्रहन्ता तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥७॥ yo brahmaṇaḥ pañcavakrahantā tasmai rudrāya namo astu ॥7॥

यो विस्फुलिङ्गेन ललाटजेन सर्वं जगद्भस्मसात्संकरोति । yo visphuliṅgena lalāṭajena sarvaṃ jagadbhasmasātsaṃkaroti ।
पुनश्च सृष्ट्वा पुनरप्यरक्षदेवं स्वतन्त्रं प्रकटीकरोति । punaśca sṛṣṭvā punarapyarakṣadevaṃ svatantraṃ prakaṭīkaroti ।
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥८॥ tasmai rudrāya namo astu ॥8॥

यो वामपादेन जघान कालं घोरं पपेऽथो हालहलं दहन्तम् । yo vāmapādena jaghāna kālaṃ ghoraṃ pape'tho hālahalaṃ dahantam ।
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥९॥ tasmai rudrāya namo astu ॥9॥

यो वामपादार्चितविष्णुनेत्रस्तस्मै ददौ चक्रमतीव हृष्टः । yo vāmapādārcitaviṣṇunetrastasmai dadau cakramatīva hṛṣṭaḥ ।
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥१०॥ tasmai rudrāya namo astu ॥10॥

यो दक्षयज्ञे सुरसङ्घान्विजित्य विष्णुं बबन्धोरगपाशेन वीरः । yo dakṣayajñe surasaṅghānvijitya viṣṇuṃ babandhoragapāśena vīraḥ ।
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥११॥ tasmai rudrāya namo astu ॥11॥

यो लीलयैव त्रिपुरं ददाह विष्णुं कविं सोमसूर्याग्निनेत्रः । yo līlayaiva tripuraṃ dadāha viṣṇuṃ kaviṃ somasūryāgninetraḥ ।
सर्वे देवाः पशुतामवापुः स्वयं तस्मात्पशुपतिर्बभूव । sarve devāḥ paśutāmavāpuḥ svayaṃ tasmātpaśupatirbabhūva ।
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥१२॥ tasmai rudrāya namo astu ॥12॥

यो मत्स्यकूर्मादिवराहसिंहान्विष्णुं क्रमन्तं वामनमादिविष्णुम् । yo matsyakūrmādivarāhasiṃhānviṣṇuṃ kramantaṃ vāmanamādiviṣṇum ।
विविक्लवं पीड्यमानं सुरेशं भस्मीचकार मन्मथं यमं च । viviklavaṃ pīḍyamānaṃ sureśaṃ bhasmīcakāra manmathaṃ yamaṃ ca ।
तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥१३॥ tasmai rudrāya namo astu ॥13॥

एवं प्रकारेण बहुधा प्रतुष्ट्वा क्षमापयामासुर्नीलकण्ठं महेश्वरम् । evaṃ prakāreṇa bahudhā pratuṣṭvā kṣamāpayāmāsurnīlakaṇṭhaṃ maheśvaram ।
तापत्रयसमुद्भूतजन्ममृत्युजरादिभिः । tāpatrayasamudbhūtajanmamṛtyujarādibhiḥ ।
नाविधानि दुःखानि जहार परमेश्वरः ॥१४॥ nāvidhāni duḥkhāni jahāra parameśvaraḥ ॥14॥

एवं मन्त्रैः प्रार्थ्यमान आत्मा वै सर्वदेहिनाम् । evaṃ mantraiḥ prārthyamāna ātmā vai sarvadehinām ।
शङ्करो भगवानाद्यो ररक्ष सकलाः प्रजाः ॥१५॥ śaṅkaro bhagavānādyo rarakṣa sakalāḥ prajāḥ ॥15॥

यत्पादाम्भोरुहद्वन्द्वं मृग्यते विष्णुना सह । yatpādāmbhoruhadvandvaṃ mṛgyate viṣṇunā saha ।
स्तुत्वा स्तुत्यं महेशानमवाङ्मनसगोचरम् ॥१६॥ stutvā stutyaṃ maheśānamavāṅmanasagocaram ॥16॥

भक्त्या नम्रतनोर्विष्णोः प्रसादमकरोद्विभुः । bhaktyā namratanorviṣṇoḥ prasādamakarodvibhuḥ ।
यतो वाचो निवर्तन्ते अप्राप्य मनसा सह । yato vāco nivartante aprāpya manasā saha ।
आनन्दं ब्रह्मणो विद्वान्न बिभेति कदाचनेति ॥१७॥ ānandaṃ brahmaṇo vidvānna bibheti kadācaneti ॥17॥

अणोरणीयान्महतो महीया नात्मास्यजन्तोर्निहितो गुहायाम् । aṇoraṇīyānmahato mahīyā nātmāsyajantornihito guhāyām ।
तमक्रतुं पश्यति वीतशोको धातुःप्रसादान्महिमानमीशम् ॥१८॥ tamakratuṃ paśyati vītaśoko dhātuḥprasādānmahimānamīśam ॥18॥

वसिष्ठवैयासकिवामदेवविरिञ्चिमुख्यैर्हृदि भाव्यमानः । vasiṣṭhavaiyāsakivāmadevaviriñcimukhyairhṛdi bhāvyamānaḥ ।
सनत्सुजातादिसनातनाद्यैरीड्यो महेशो भगवानादिदेवः ॥१९॥ sanatsujātādisanātanādyairīḍyo maheśo bhagavānādidevaḥ ॥19॥

सत्यो नित्यः सर्वसाक्षी महेशो नित्यानन्दो निर्विकल्पो निराख्यः । satyo nityaḥ sarvasākṣī maheśo nityānando nirvikalpo nirākhyaḥ ।
अचिन्त्यशक्तिर्भगवान्गिरीशः स्वाविद्यया कल्पितमानभूमिः ॥२०॥ acintyaśaktirbhagavāngirīśaḥ svāvidyayā kalpitamānabhūmiḥ ॥20॥

अतिमोहकरी माया मम विष्णोश्च सुव्रत । atimohakarī māyā mama viṣṇośca suvrata ।
तस्य पादाम्बुजध्यानाद्दुस्तरा सुतरा भवेत् ॥२१॥ tasya pādāmbujadhyānāddustarā sutarā bhavet ॥21॥

विष्णुर्विश्वजगद्योनिः स्वांशभूतैः स्वकैः सह । viṣṇurviśvajagadyoniḥ svāṃśabhūtaiḥ svakaiḥ saha ।
ममांशसंभवो भूत्वा पालयत्यखिलं जगत् ॥२२॥ mamāṃśasaṃbhavo bhūtvā pālayatyakhilaṃ jagat ॥22॥

विनाशं कालतो याति ततोऽन्यत्सकलं मृषा । vināśaṃ kālato yāti tato'nyatsakalaṃ mṛṣā ।
ॐ तस्मै महाग्रासाय महादेवाय शूलिने । oṃ tasmai mahāgrāsāya mahādevāya śūline ।
महेश्वराय मृडाय तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥२३॥ maheśvarāya mṛḍāya tasmai rudrāya namo astu ॥23॥

एको विष्णुर्महद्भूतं पृथग्भूतायनेकशः । eko viṣṇurmahadbhūtaṃ pṛthagbhūtāyanekaśaḥ ।
त्रींल्लोकान्व्याप्य भूतात्मा भुङ्क्ते विश्वभुगव्ययः ॥२४॥ trīṃllokānvyāpya bhūtātmā bhuṅkte viśvabhugavyayaḥ ॥24॥

चतुर्भिश्च चतुर्भिश्च द्वाभ्यां पञ्चमिरेव च । caturbhiśca caturbhiśca dvābhyāṃ pañcamireva ca ।
हूयते च पुनर्द्वाभ्यां स मे विष्णुः प्रसीदतु ॥२५॥ hūyate ca punardvābhyāṃ sa me viṣṇuḥ prasīdatu ॥25॥

ब्रह्मार्पणं ब्रह्म हविर्ब्रह्माग्नौ ब्रह्मणा हुतम् । brahmārpaṇaṃ brahma havirbrahmāgnau brahmaṇā hutam ।
ब्रह्मैव तेन गन्तव्यं ब्रह्मकर्मसमाधिना ॥२६॥ brahmaiva tena gantavyaṃ brahmakarmasamādhinā ॥26॥

शरा जीवास्तदङ्गेषु भाति नित्यं हरिः स्वयम् । śarā jīvāstadaṅgeṣu bhāti nityaṃ hariḥ svayam ।
ब्रह्मैव शरभः साक्षान्मोक्षदोऽयं महामुने ॥२७॥ brahmaiva śarabhaḥ sākṣānmokṣado'yaṃ mahāmune ॥27॥

मायावशादेव देवा मोहिता ममतादिभिः । māyāvaśādeva devā mohitā mamatādibhiḥ ।
तस्य माहात्म्यलेशांशं वक्तुं केनाप्य शक्यते ॥२८॥ tasya māhātmyaleśāṃśaṃ vaktuṃ kenāpya śakyate ॥28॥

परात्परतरं ब्रह्म यत्परात्परतो हरिः । parātparataraṃ brahma yatparātparato hariḥ ।
परात्परतरो हीशस्तस्मात्तुल्योऽधिको न हि ॥२९॥ parātparataro hīśastasmāttulyo'dhiko na hi ॥29॥

एक एव शिवो नित्यस्ततोऽन्यत्सकलं मृषा । eka eva śivo nityastato'nyatsakalaṃ mṛṣā ।
तस्मात्सर्वान्परित्यज्य ध्येयान्विष्ण्वादिकान्सुरान् ॥३०॥ tasmātsarvānparityajya dhyeyānviṣṇvādikānsurān ॥30॥

शिव एव सदा ध्येयः सर्वसंसारमोचकः । śiva eva sadā dhyeyaḥ sarvasaṃsāramocakaḥ ।
तस्मै महाग्रासाय महेश्वराय नमः ॥३१॥ tasmai mahāgrāsāya maheśvarāya namaḥ ॥31॥

पैप्पलादं महाशास्त्रं न देयं यस्य कस्यचित् । paippalādaṃ mahāśāstraṃ na deyaṃ yasya kasyacit ।
नास्तिकाय कृतघ्नाय दुर्वृत्ताय दुरात्मने ॥३२॥ nāstikāya kṛtaghnāya durvṛttāya durātmane ॥32॥

दांभिकाय नृशंसाय शठायानृतभाषिणे । dāṃbhikāya nṛśaṃsāya śaṭhāyānṛtabhāṣiṇe ।
सुव्रताय सुभक्ताय सुवृत्ताय सुशीलिने ॥३३॥ suvratāya subhaktāya suvṛttāya suśīline ॥33॥

गुरुभक्ताय दान्ताय शान्ताय ऋजुचेतसे । gurubhaktāya dāntāya śāntāya ṛjucetase ।
शिवभक्ताय दातव्यं ब्रह्मकर्मोक्तधीमते ॥३४॥ śivabhaktāya dātavyaṃ brahmakarmoktadhīmate ॥34॥

स्वभक्तायैव दातव्यमकृतघ्नाय सुव्रतम् । svabhaktāyaiva dātavyamakṛtaghnāya suvratam ।
न दातव्यं सदा गोप्यं यत्नेनैव द्विजोत्तम ॥३५॥ na dātavyaṃ sadā gopyaṃ yatnenaiva dvijottama ॥35॥

एतत्पैप्पलादं महाशास्त्रं योऽधीते श्रावयेद्द्विजः स जन्ममरणेभ्यो मुक्तो भवति । etatpaippalādaṃ mahāśāstraṃ yo'dhīte śrāvayeddvijaḥ sa janmamaraṇebhyo mukto bhavati ।
यो जानीते सोऽमृतत्वं च गच्छति । yo jānīte so'mṛtatvaṃ ca gacchati ।
गर्भवासाद्विमुक्तो भवति । garbhavāsādvimukto bhavati ।
सुरापानात्पूतो भवति । surāpānātpūto bhavati ।
स्वर्णस्तेयात्पूतो भवति । svarṇasteyātpūto bhavati ।
ब्रह्महत्यात्पूतो भवति । brahmahatyātpūto bhavati ।
गुरुतल्पगमनात्पूतो भवति । gurutalpagamanātpūto bhavati ।
स सर्वान्वेदानधीतो भवति । sa sarvānvedānadhīto bhavati ।
स सर्वान्देवान्ध्यातो भवति । sa sarvāndevāndhyāto bhavati ।
स समस्तमहापातकोपपातकात्पूतो भवति । sa samastamahāpātakopapātakātpūto bhavati ।
तस्मादविमुक्तमाश्रितो भवति । tasmādavimuktamāśrito bhavati ।
स सततं शिवप्रियो भवति । sa satataṃ śivapriyo bhavati ।
स शिवसायुज्यमेति । sa śivasāyujyameti ।
न स पुनरावर्तते न स पुनरावर्तते । na sa punarāvartate na sa punarāvartate ।
ब्रह्मैव भवति । brahmaiva bhavati ।
इत्याह भगवान्ब्रह्मेत्युपनिषत् ॥ ityāha bhagavānbrahmetyupaniṣat ॥

ॐ भद्रं कर्णेभिः श‍ृणुयाम देवाः । oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śa‍ṛṇuyāma devāḥ ।
भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः । bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ।
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवाꣳसस्तनूभिः । sthirairaṅgaistuṣṭuvāꣳsastanūbhiḥ ।
व्यशेम देवहितं यदायुः । vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ।
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः । svasti na indro vṛddhaśravāḥ ।
स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः । svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ।
स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः । svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ ।
स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु । svasti no bṛhaspatirdadhātu ।
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

इति शरभोपनिषत्समाप्ता ॥ iti śarabhopaniṣatsamāptā ॥